Malownicze Pogórze Karpackie skrywa wiele fascynujących miejsc, które pozwalają przenieść się w czasie i doświadczyć życia dawnych mieszkańców tych terenów. Jednym z takich niezwykłych zakątków jest Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa w Szymbarku koło Gorlic. To wyjątkowe muzeum na wolnym powietrzu, które prezentuje autentyczną architekturę i kulturę ludową charakterystyczną dla regionu Pogórza Gorlickiego. Spacerując wśród zabytkowych chat, stodół i warsztatów rzemieślniczych, można poczuć atmosferę dawnej wsi i poznać fascynujące dziedzictwo Pogórzan.
Historia i lokalizacja skansenu
Skansen Wsi Pogórzańskiej powstał w latach 80. XX wieku z inicjatywy Jerzego Tura, ówczesnego wojewódzkiego konserwatora zabytków w Rzeszowie. Idea utworzenia muzeum na wolnym powietrzu, które gromadziłoby i prezentowało charakterystyczne dla regionu obiekty architektury wiejskiej, szybko zyskała poparcie etnografów i miłośników kultury ludowej. Wśród nich był profesor Roman Reinfuss, wybitny badacz kultury Pogórzan, którego imię nosi dziś skansen.
Placówka została oficjalnie otwarta dla zwiedzających 19 września 1987 roku. Początkowo funkcjonowała jako oddział Muzeum Ziemi Sądeckiej, a od 2007 roku wchodzi w skład Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach. W 2010 roku, w setną rocznicę urodzin profesora Reinfussa, skansen otrzymał jego imię, podkreślając tym samym ogromny wkład tego wybitnego etnografa w badania nad kulturą regionu.
Skansen położony jest w malowniczym Szymbarku, niewielkiej miejscowości oddalonej o kilka kilometrów od Gorlic. Zajmuje obszar około 2 hektarów, na których zgromadzono kilkanaście oryginalnych obiektów przeniesionych z różnych wsi Pogórza Gorlickiego.
Ekspozycja skansenu
Spacerując alejkami skansenu, można podziwiać 15 autentycznych budynków, które tworzą fascynującą panoramę dawnej wsi pogórzańskiej. Każdy z obiektów ma swoją unikalną historię i charakter, pozwalając zwiedzającym poznać różnorodność architektury wiejskiej tego regionu.
Chałupy mieszkalne
Wśród eksponowanych budynków znajduje się kilka charakterystycznych chałup, reprezentujących różne typy zabudowy i statusy społeczne dawnych mieszkańców. Szczególnie interesująca jest chałupa z Moszczenicy, pochodząca z końca XIX wieku. To typowy dom średniozamożnego gospodarza, z czterema pomieszczeniami – sienią, komorą, kuchnią i izbą. Wnętrze urządzone jest w stylu lat 30. XX wieku, co pozwala zobaczyć, jak mieszkali Pogórzanie w okresie międzywojennym.
Innym ciekawym obiektem jest chałupa z Szymbarku z 1924 roku, która prezentuje zmiany w budownictwie wiejskim zachodzące w pierwszej połowie XX wieku. Mimo nowoczesnego jak na tamte czasy wyglądu zewnętrznego, zachowuje tradycyjny układ wnętrz. To dom rzemieślnika zajmującego się obróbką drewna, z jedną izbą przeznaczoną na warsztat, a drugą na mieszkanie.
Na szczególną uwagę zasługuje również chałupa dymna z Siar, pochodząca z połowy XIX wieku. To przykład najuboższego typu zabudowy wiejskiej, z jednym pomieszczeniem mieszkalnym i bez komina. Dym z paleniska uchodził przez otwory w ścianach i dachu, co nadawało wnętrzu charakterystyczny zapach i kolor.
Budynki gospodarcze i warsztaty rzemieślnicze
Oprócz domów mieszkalnych, w skansenie można zobaczyć szereg budynków gospodarczych i warsztatów rzemieślniczych, które były nieodłącznym elementem dawnej wsi. Wśród nich znajduje się kuźnia z Turzy, pochodząca z końca XIX wieku. Pierwotnie należała do dworu, a później funkcjonowała jako wiejski zakład usługowy. Wnętrze kuźni urządzone jest w stylu typowym dla okresu międzywojennego, z oryginalnym wyposażeniem z lat 30. XX wieku.
Innym ciekawym obiektem jest olejarnia z Gródka, prezentująca tradycyjny sposób wytwarzania oleju lnianego i konopnego. W skansenie można również zobaczyć wiatraki z Ropy i Krygu, które są świadectwem dawnych metod przetwarzania zboża.
Najstarszym obiektem w skansenie jest stodoła plebańska z Zagórzan, pochodząca z końca XVIII wieku. To imponujący przykład budownictwa gospodarczego, który przetrwał ponad 200 lat i nadal zachwyca swoją konstrukcją.
Ekspozycje i wystawy tematyczne
Skansen Wsi Pogórzańskiej to nie tylko zabytkowe budynki, ale również bogata kolekcja eksponatów związanych z życiem codziennym, pracą i obrzędowością Pogórzan. W poszczególnych obiektach urządzono tematyczne ekspozycje, które pozwalają lepiej zrozumieć kulturę i tradycje regionu.
Wystawa strojów ludowych
Jedną z najciekawszych ekspozycji jest prezentacja tradycyjnych strojów pogórzańskich. Można tu zobaczyć bogato zdobione gorsety, spódnice, koszule i inne elementy odzieży, które były noszone podczas świąt i ważnych uroczystości. Wystawa pozwala prześledzić ewolucję stroju ludowego i poznać charakterystyczne dla regionu wzory i techniki zdobnicze.
Zioła w tradycji Pogórzan
Interesująca jest również wystawa poświęcona ziołolecznictwu i roli ziół w kulturze ludowej. Prezentuje ona bogactwo roślin leczniczych wykorzystywanych przez mieszkańców Pogórza zarówno w medycynie ludowej, jak i w obrzędach i wierzeniach. Ekspozycja ta podkreśla silny związek dawnych mieszkańców z naturą i ich głęboką wiedzę o właściwościach roślin.
Sztab polowy operacji gorlickiej
Niezwykle ciekawą ekspozycją jest rekonstrukcja sztabu polowego z okresu I wojny światowej. Wystawa ta nawiązuje do słynnej bitwy pod Gorlicami z 1915 roku, która była jednym z przełomowych momentów Wielkiej Wojny. Zaaranżowano tu trzy sceny: szpital polowy, areszt wojenny i sztab polowy, które pozwalają poczuć atmosferę tamtych dramatycznych wydarzeń.
Wydarzenia i imprezy plenerowe
Skansen Wsi Pogórzańskiej to nie tylko miejsce ekspozycji, ale również żywe centrum kultury ludowej. W ciągu roku organizowanych jest tu wiele ciekawych wydarzeń i imprez plenerowych, które przyciągają zarówno mieszkańców regionu, jak i turystów.
Jednym z najbardziej charakterystycznych wydarzeń jest coroczna procesja Bożego Ciała, organizowana przez miejscową parafię. Tłumy wiernych przechodzą z pieśniami i modlitwami wśród krytych strzechą chałup, tworząc niezwykłe widowisko, które przenosi uczestników w czasie o ponad sto lat.
Skansen organizuje również szereg imprez nawiązujących do tradycji i zwyczajów regionu. Wśród nich warto wymienić „Piknik z Reinfussem – pogórzańskie smaki”, podczas którego można skosztować tradycyjnych potraw kuchni pogórzańskiej, czy „Noc świętojańską”, która przybliża dawne obrzędy związane z przesileniem letnim.
Dla miłośników historii i etnografii organizowany jest „Międzynarodowy Etnograficzny Rajd Narciarski śladami prof. R. Reinfussa”, który łączy aktywność fizyczną z poznawaniem dziedzictwa kulturowego regionu.
W skansenie odbywają się również warsztaty rękodzieła, pokazy dawnych rzemiosł i inscenizacje życia codziennego na wsi. Te żywe lekcje historii są szczególnie cenione przez grupy szkolne i rodziny z dziećmi, pozwalając w interaktywny sposób poznać dawne zwyczaje i umiejętności.
Informacje praktyczne dla zwiedzających
Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa w Szymbarku jest czynny przez cały rok, ale godziny otwarcia różnią się w zależności od sezonu:
Od maja do września: poniedziałek-piątek 9:00-17:00, sobota-niedziela 10:00-18:00
Od października do kwietnia: codziennie 9:00-15:00
Ceny biletów:
Bilet normalny: 8 zł
Bilet ulgowy: 5 zł
Przewodnik: 25 zł
W poniedziałki wstęp jest bezpłatny
Dojazd do skansenu jest łatwy – znajduje się on przy głównej drodze łączącej Nowy Sącz z Gorlicami. Dla zmotoryzowanych dostępny jest parking naprzeciwko wejścia do skansenu.
Warto zaplanować na zwiedzanie skansenu co najmniej 2-3 godziny, aby spokojnie obejrzeć wszystkie obiekty i ekspozycje. Dla grup zorganizowanych i osób zainteresowanych pogłębieniem wiedzy o kulturze Pogórza, polecam skorzystanie z usług przewodnika, który barwnie opowiada o historii i znaczeniu poszczególnych eksponatów.
Podsumowanie
Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa w Szymbarku to niezwykłe miejsce, które pozwala odbyć fascynującą podróż w czasie do świata dawnej wsi pogórzańskiej. Autentyczne budynki, bogate ekspozycje i żywe wydarzenia kulturalne tworzą unikalną atmosferę, dzięki której można nie tylko zobaczyć, ale wręcz poczuć, jak wyglądało życie na tych terenach przed stu i więcej laty. To nie tylko atrakcja turystyczna, ale przede wszystkim ważny ośrodek ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego regionu. Wizyta w skansenie to nie tylko lekcja historii, ale również okazja do refleksji nad przemianami, jakie zaszły w życiu wsi w ciągu ostatniego stulecia. Dla każdego, kto interesuje się kulturą ludową, etnografią czy po prostu szuka autentycznych doświadczeń, Skansen Wsi Pogórzańskiej w Szymbarku jest miejscem, które koniecznie trzeba odwiedzić podczas pobytu w Małopolsce.